Bezsenność to stan, w którym zmniejsza się ilość snu lub pogarsza się jego jakość. Powstaje w wyniku częstego wybudzania się w nocy, przedwczesnych pobudek rano, a także wtedy, gdy – mimo dostatecznej ilości snu – budzimy się niewyspani. O bezsenności mowa także wtedy, gdy pojawiają się trudności z zasypianiem. Bezsenność może być objawem innych chorób lub też osobnym schorzeniem.

Przyczyny bezsenności

Przyczyny bezsenności są różne. U osób w podeszłym wieku bezsenność wiąże się zazwyczaj z innymi dolegliwościami. Często zdarza się, że podopieczny cierpi z powodu Alzheimera lub demencji, problemów psychicznych (jak np. depresja), problemów z oddychaniem (tzw. duszności), choroby Parkinsona, chorób wątroby czy żołądka, schorzeń kręgosłupa czy stawów albo przerostu prostaty. Ubocznym efektem tych schorzeń mogą być właśnie problemy ze snem.

W niektórych przypadkach dobry sen uniemożliwiają seniorowi ból lub dyskomfort, bywa też tak, że na problemy z bezsennością wpływają różne aspekty zdrowotne, które w pierwszej kolejności powodują nieprawidłowe funkcjonowanie podopiecznego w ciągu dnia, a dopiero potem dają efekt w postaci trudności w zasypianiu czy utrzymaniu snu w nocy.

Inną przyczyną problemów związanych z bezsennością mogą być leki, jakie przyjmuje senior. Do takich środków farmaceutycznych, które mogą powodować problemy ze snem, zalicza się m.in. fluorochinolony, lewodopa, beta-blokery, amantadynę, kortykosterydy czy fenytoinę.

Bezsenność u seniora

Zaburzenia snu u seniora mogą być powodem do niepokoju w sytuacji, gdy występują nieprzerwanie przez dłuższy okres czasu, np. kilkanaście dni z rzędu. Pojedyncze epizody bezsenności mogą zdarzyć się każdemu – także w pełni zdrowej osobie w kwiecie wieku. Jeśli jednak senior uskarża się na problemy ze snem od dłuższego czasu, należy bezwzględnie zająć się tym tematem.

W pierwszej kolejności trzeba sprawdzić, czy senior ma zapewnione warunki sprzyjające zasypianiu i przesypianiu nocy. Być może jest coś, co skutecznie uniemożliwia seniorowi sen dobrej jakości. Gdy już upewnimy się, że higiena snu jest odpowiednia, warto przyjrzeć się zaburzeniom funkcjonowania seniora w ciągu dnia. Zalicza się do nich zmęczenie, senność, brak energii, problemy z koncentracją, drażliwość, bóle głowy itp. Takie zaburzenia mogą być powiązane właśnie z bezsennością – są wynikiem źle przespanej lub nieprzespanej nocy.

Wtórna bezsenność

„Wtórną bezsennością” określa się bezsenność, której powodem są inne choroby somatyczne lub też psychiczne seniora. Gdy już ją wykluczymy, to należy zadbać o higienę snu i wprowadzić zmiany dotyczące funkcjonowania seniora w ciągu dnia, a także wprowadzić dobre nawyki, które mogą przełożyć się na jakość snu.

Jak dbać o higienę snu seniora?

Higienę snu sprowadzić można do kilku uniwersalnych zasad. Warto je stosować niezależnie od tego, jakie są przyczyny bezsenności podopiecznego. Opiekunka osoby starszej powinna zadbać o to, by wdrożyć te zasady w codzienne życie podopiecznego i w ten sposób zapewnić mu odpowiednie warunki do regeneracji w ciągu nocy. Na prawidłową higienę snu składają się:

• Regularne wietrzenie sypialni podopiecznego,
• Ustalenie godzin snu w nocy oraz ewentualnych drzemek w ciągu dnia – drzemki nie powinny być zbyt długie i częste, ponieważ mogą powodować problemy z zaśnięciem wieczorem,
• Przestrzeganie godzin wstawania – ułatwi to wdrożenie się w optymalny rytm dobowy, który sprzyja organizmowi podopiecznego,
• Zadbanie o wyciszenie i relaksację seniora przed snem (wyłączenie urządzeń elektronicznych, takich jak komputer czy TV, i niekorzystanie z nich przed snem; unikanie aktywności fizycznej przed snem; włączenie muzyki relaksacyjnej itp., przygaszenie światła),
• Kontrola spożywanych napojów – wyłączenie z wieczornego menu napojów bogatych w kofeinę lub teinę, które pobudzają i tym samym negatywnie wpływają na jakość snu seniora. Warto też pamiętać, że alkohol nie eliminuje problemów ze snem, wręcz przeciwnie – stosowany na dłuższą metę jako środek nasenny może prowadzić do uzależnienia,
• Podanie kolacji ok. 2-3 godziny przed planowanym zaśnięciem – posiłek zjedzony przed pójściem do łóżka powoduje, że organizm jest nastawiony na trawienie, a nie na sen.

Planowanie dnia seniora

Higiena snu jest bardzo ważna, ale nie rozwiąże ona problemów z zasypianiem, jeśli opiekunka osób starszych nie zadba o odpowiedni plan dnia seniora. Dobrze zorganizowany dzień to ważny aspekt opieki nad osobą starszą. Jeśli senior ma poczucie, że jest niepotrzebny, ma poczucie bezczynności, popada w apatię, to może powodować to depresję, a tej z kolei często towarzyszy bezsenność. Brak aktywności może powodować też bezpośrednie problemy ze snem – podopieczny, który cały dzień spędza w fotelu, drzemiąc, wieczorem może nie mieć ochoty na sen.
Niezwykle ważnym zadaniem opiekunki jest właśnie aktywizacja seniora i organizacja jego dnia w taki sposób, aby pozytywnie wpływało to na jego samopoczucie i zdrowie. Oczywiście wiele zależy od stanu zdrowia i kondycji seniora. Należy jednak – z uwzględnieniem jego możliwości psycho-fizycznej – uwzględniać w planie dnia seniora takich czynności, które będą wykorzystywać jego potencjał i polepszać samopoczucie. Warto wziąć pod uwagę zainteresowania seniora, a także zadbać o to, by był aktywnym członkiem gospodarstwa domowego, np. pomagając w prostych pracach domowych. Poczucie bycia potrzebnym jest dla osoby starszej bardzo ważne. Równie istotne jest, aby senior miał aktywność fizyczną – ruch, zwłaszcza ten na świeżym powietrzu i w promieniach światła słonecznego, dobrze wpływa na jakość snu.

Jak radzić sobie z bezsennością podopiecznego

Bardzo pomocny w pracy opiekunki osób starszych jest nawyk stałej obserwacji kondycji podopiecznego i prowadzenie notatek dotyczących jego stanu zdrowia i samopoczucia. Pomoże to w znalezieniu przyczyny różnego rodzaju zaburzeń, jak np. zaburzenia snu. Monitorowanie stanu zdrowia seniora to jeden z obowiązków opiekunki osób starszych, a rzetelne informacje na ten temat mogą okazać się bardzo przydatne. Na ich podstawie mogą zostać wdrożone zmiany w leczeniu seniora, które pozytywnie wpłyną na jego samopoczucie.
Seniora można wesprzeć w walce z bezsennością w prosty sposób, m.in. dbając o higienę snu i odpowiednią organizację dnia seniora. Niewielkie modyfikacje mogą znacznie podnieść komfort podopiecznego w tym aspekcie i pozytywnie wpłynąć na jego ogólne samopoczucie.

Terapia farmakologiczna

Zdarza się jednak niestety, że mimo odpowiedniej higieny snu i wprowadzenia dobrych nawyków związanych z funkcjonowaniem seniora w ciągu dnia, bezsenność jest silna i utrwalona. Należy wówczas skorzystać z terapii farmakologicznej. Leki powinien dobrać seniorowi lekarz – to pod jego kontrolą należy przyjmować wszelkie środki farmakologiczne. Nie wolno sięgać po takie specyfiki na własną rękę, ponieważ wiele środków nasennych ma liczne skutki uboczne. Przyjmowanie takich leków może owocować m.in. zaburzeniami pamięci czy koncentracji, zawrotami głowy, które mogą prowadzić do upadków i – w konsekwencji – np. złamań lub zwichnięć. Warto też pamiętać, że skuteczność takich leków z biegiem czasu się zmniejsza, a długotrwała terapia farmakologiczna może uzależniać.

Ważna rola opiekunki

Opiekunka osób starszych, która przebywa ze swoim podopiecznym przez większość dnia, ma bardzo ważne zadanie – powinna ona obserwować seniora i konsultować z jego rodziną oraz z personelem medycznym wszelkie nieprawidłowości, jakie zauważy w codziennym funkcjonowaniu podopiecznego. Oczywiście obejmuje to także zaburzenia snu. Rolą opiekunki jest także wprowadzenie zmian w nawykach seniora, które mogą powodować lub potęgować bezsenność.